آقای ضرغامی بخواند ، ۱۸

عودلاجان را نیمه جان رها نکنید!، ۳

عودلاجان را نیمه جان رها نکنید!، ۳

راستابلاگ: عودلاجان، محله ی اعیان نشینی که روزی افراد نام داری همچون آیت الله مدرس را به خود دیده و بخشی از هویت تهران را شکل می هد، روزگاری است که دیگر جایگاه ارزشمندی ندارد و با وعده حفظ و بازسازی آن به شرط حفظ بافت تاریخی اش به دل کوچه ها و بناهای تاریخی و قدیمی اش چنگ می زنند تا آنرا مدرن و خاطرات تهران را مخدوش کنند.


در سلسله گزارش های گذشته به اهمیت حفظ و صیانت از میراث فرهنگی و همینطور آثار و بناهای تاریخی که مورد بی مهری متولیان قرار گرفته اند، تا جایی که بعضی از آنها به ورطه نابودی کشیده شدند، اشاره کردیم. همانطور که گفته شد ایران با پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی از موارث فرهنگی غنی هم بهره مند است و یکی از دغدغه های امروز نگهداری درست از این آثار است که مانند شناسنامه یک ملت و مبین فرهنگ و خاطرات گذشته ایران هستند.
در گزارش هایی به بررسی «عودلاجان» (اودلاجان) یکی از قدیمی ترین محله های تهران پرداختیم، محله ای که از دل آن افردا نام داری بیرون آمدند و روزی محل گذر آدم حسابی های تهران بوده است؛ از آن محله های قدیمی با باغات و خانه های باشکوه بسیار که خانه مدرس، باغ ملک الشعرا، کاخ گلستان و عمارت مسعودیه در این منطقه جای گرفته اند.
محله «عودلاجان» بعنوان یکی از پنج محله تاریخی تهران، با عنایت به نزدیکی به ارگ سلطنتی، سابقه طولانی در اسکان دادن اعیان و اشراف و صاحبان مناصب در ادوار مختلف تاریخ دارد. مجاورت این محله با بازار هم از مهم ترین علل حضور اقوام و قومیت های مختلف شامل یهودیان، اعراب و… در این محله بوده است. ساکنان این محله در قدیم بیشتر کلیمی بوده اند و زرتشتیانی هم در این محله سکونت داشتند. همینطور بعضی از مشاهیر تاریخ معاصر ایران مانند خاندان قوام الدوله، خاندان مستوفی، نصیرالدوله بدر اولین وزیر فرهنگ دوره پهلوی و سید حسن مدرس نماینده مجلس شورای ملی در «عودلاجان» ساکن بودند.
«عودلاجان» از جنوب به میدان مولوی، از شمال به خیابان امیرکبیر و سرچشمه، از غرب به شمس العماره و ضلع شرقی آن به امامزاده یحیی محدود می شود و الان محله های پامنار، ناصرخسرو و امام زاده یحیی را در برگرفته است. گذر باغ نظام الدوله، گذر در حمام نواب، گذر شتر گلو، گذر مسجد حوض، گذر در مدرسه و کوچه های نظام العلما، سردار، سپهدار، شاه بیاتی، معین الملک، حاجی علی، آقا موسی تاجر، میرزا آقاجان، خدابنده لو، حاجی آقا بابا، آقا محمد محمود، سهراب خان، نقاره چی ها، هادی خان و محمدخان امیر تومان همچون گذرها و کوچه های عودلاجان هستند.
اما این محله قدیمی تهران که هویت و شناسنامه آن است و خاطرات تهران قدیم را یدک می کشد، امروز رنگ و بوی دیگری دارد؛ رنگ پریده است و دیگر بوی زندگی نمی دهد. محله ای که روزی عیان نشین بوده، امروز تبدیل به انباری برای بازار شده و برخی خانه های قدیمی و فاقد مالک آن جایگاه معتادان و افراد خطرناک شده است.
در طول دو دهه اخیر اتفاقات زیادی برای «عودلاجان» و آثار تاریخی اش افتاده که در گزارش های قبلی تنها به بخشی از آن اشاره کرده ایم، در این گزارش هم به بررسی حوادثی که برای بازارچه تاریخی این محله قدیمی رخ داده، می پردازیم.
داستان از آن جا آغاز شد که در اواخر دهه ۸۰ طرحی برای سر و سامان دادنِ مغازه های زیر بازارچه «عودلاجان» در اداره کل میراث فرهنگی تهران عنوان شد، بحثی که در ابتدا، شاید بیشتر به علت ترس از بروز باردیگر اتفاقی مانند تخریب خانه های تاریخی در دلِ این بافتِ تاریخی در سال ۱۳۸۴ بود که توسط رئیس پلیس وقت تهران آغاز و چندین هکتار بافت تاریخی را یک باره از بین برد.
اما حکایت بازارچه «عودلاجان» که نخست با نام «سامان دهی بازارچه عودلاجان» عنوان شد و در طول چند سال قبل با تهیه یک طرح جدید نام «ایجاد بازارچه صنایع دستی» به خود گرفت، پیش از سال۱۳۸۸ شروع شد. آن زمان، سامان دهی عودلاجان بعد از تخریب هایی که در بخش های مختلف این بافت تاریخی رخ داده بود، فقط در حد حرف بود و مطالعاتی که می گفتند در دست انجام است.

ریزش سقف بازارچه «عودلاجان»؛ نقطه شروعی برای نجات آن
تا وقتی که نهم بهمن سال ۹۰ خبر رسید که بخش هایی از سقف بازارچه ی تاریخی «عودلاجان» ریخت، اما این نخستین بار نبود که سقف بازارچه «عودلاجان» می ریخت و چند روز پیش از آن هم با ورود کامیون هایی که برای ساخت وساز وارد این بافت تاریخی شده بودند، بخش هایی از آن فروریخته بود و به دنبال بارش باران بخش های دیگر آن به صورت کامل فروریختند.
مینا فراهانی عضو دفتر توسعه‌ی محلی عودلاجان ضمن اعلام این خبر به ایسنا می گوید: به دنبال بارش برف و باران در چند روز گذشته، ضلع شرقی سقف بازارچه ی تاریخی «عودلاجان» کاملا متورم شده بود که بخش هایی از آن تخریب شد. متأسفانه با ریزش اولیه، دیگر بخش های سقف بازارچه به مرور درحال ریزش است. محله «عودلاجان» یکی از پنج محله تهران قدیم است که هنوز بافت پرارزش خویش را حفظ نموده است. این محله ی تاریخی با وجود حفظ کردن شاخصهای پرارزش خود، براثر بی توجهی برخی مسؤولان درحال فراموش شدن است. اخیرا کسبه ی محل با مشارکت شهرداری تهران برای مرمت و بازسازی بازارچه ی عودلاجان تلاش می کردند؛ اما براثر بی توجهی مسؤولان ذی ربط، آخرین شاخص این معماری درحال تخریب است و شاید روزی اثری از آن باقی نماند.
سپس مسعود علویان صدر- معاون وقت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری دهم بهمن ۹۰ از آغاز شدن مرمت اضطراری بخش تخریب شده ی سقف بازار تاریخی عودلاجان در تهران خبر می دهد و به ایسنا می گوید: ۱۲ آجر از سقف بازارچه تاریخی عودلاجان به علت بارندگی در تهران ریخت به دنبال این مورد اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران مبادرت به بستن داربست و کشیدن گونی روی این بخش کرد تا مردم امکان رفت وآمد از این مکان را داشته باشند. از امروز (دهم بهمن)، مرمت اضطراری این بخش از سقف بازارچه ی عودلاجان توسط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران شروع می شود. همینطور مرمت کامل سقف بازارچه ی عودلاجان و سامان دهی کل بازارچه بعد از انجام بررسی ها و مطالعات بیشتر توسط اداره ی میراث فرهنگی انجام می شود.


در این بین برخی تخریب سقف بازارچه «عودلاجان» را به فال نیک می گیرند و آنرا نقطه شروعی برای احیای باردیگر «عودلاجان» می دانند.
در همین راستا، ابوالقاسم حیدری یکی از کسبه بازار «عودلاجان» به ایسنا می گوید: سقف ۳۰۰ ساله ی بازارچه ی عودلاجان تنها چیزی است که به آن اهمیت داده نمی شد، ازاین رو تخریب آن یک حسن داشت و آن هم حضور کارشناسان میراث فرهنگی در این منطقه بود. بالاخره اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران برای سامان دهی این بخش به اینجا آمد. هم اکنون هم با آغاز مرمت اضطراری سقف بازارچه، قدری آرامش میان کسبه بوجود آمده است چونکه با احیا شدن گذر و سامان دهی سقف بازارچه ی عودلاجان، این بافت تاریخی را میتوان احیا و زنده کرد.
حیدری درباره سرگذشت این منطقه تاریخی بیان می کند: پس از هجومی که سال ها پیش برخی افراد برای تصاحب زمینهای بدون مالک بافت عودلاجان به این منطقه داشتند، برخی نهادها و مؤسسه ها با هدف سامان دهی این منطقه، تعدادی خانه را تخریب کردند تا با ساخت وساز جدید، این محوطه سامان دهی شود. در آن زمان، بناهای قدیمی به وسعت حدود ۱۲ هکتار تخریب شد، این کار اثری نامطلوبی روی کسبه ی این محدوده و بومی های منطقه گذاشت. اما هم اکنون اعضای دفتر توسعه‌ی محلی عودلاجان، کسبه ی بازار عودلاجان را با وضعیت کنونی آشنا کردند و بعد از مذاکره هایی قرار شد انجمنی را با عنوان «انجمن کسبه ی دوست دار میراث فرهنگی عودلاجان» در این منطقه تشکیل دهیم تا بتوانیم در نقاط دیگر هم حداکثر تلاش خویش را برای نگهداری بافت های تاریخی انجام دهیم.
حمیده توسلی- مسئول دفتر توسعه‌ی محلی عودلاجان هم در اینباره می گوید: اگر بازارچه ی عودلاجان احیا شود، اثری خوبی روی توسعه‌ی بافت تاریخی «عودلاجان» می گذارد و نهادهایی که مبادرت به خرید بخش های زیادی از این بافت کرده اند، سامان دهی و مرمت زمینهای خویش را آغاز می کنند. اگر ساخت وسازهای درست در این منطقه صورت گیرد، عودلاجان از وضعیت کنونی صدمه های اجتماعی رها می شود.
اما مشکل بازارچه «عودلاجان» فقط فرسودگی و عدم مرمت آن نبود، عوامل دیگری هم بودند که دست به دست هم داده تا کمر این بازارچه ی قدیمی را زمین زنند، برای مثال در ۵۰ متری آن «سرای دلگشا» را از میان برداشتند تا یک مجتمع تجاری بسازند و برای این کار حدود ۲۰ متر گودبرداری انجام دادند، اقدامی که هم جان یک اثر تاریخی را گرفت، هم ثبت جهانی کاخ گلستان (دراین لینک می توانید گزارشی از تخریب دلگشا و عواقب آن بخوانید) و هم جان بافت تاریخی بازارچه «عودلاجان» را به خطر انداخت.
مسعود علویان صدر -معاون وقت میراث فرهنگی و گردشگری در چنین شرایطی وضعیت بازار تهران و بازارچه عودلاجان را بحرانی می داند و مقصر این ماجرا را مافیای بازار تهران معرفی می کند.
علویان صدر در اینباره توضیح می دهد: مافیای بازار تهران در این بافت تاریخی ریشه دوانده است و به جز نابودی آن، چیزی را دنبال نمی نماید. حالا یکی از مهم ترین وظایف، پیدا کردن این مافیا و ریشه ی آن است. چطور امکان دارد در بازارهای سنتی، یک حجم بارگذاری سنگین به این سبک پایه ریزی شود و پاساژهای چندصد واحده ساخته شوند. حالا با پاساژ بزرگی که در نزدیکی بازارچه ی مسقف عودلاجان درحال ساخت است، حجم ورود کامیون ها و وسایل نقلیه به این محدوده زیاد شده است. نحوه ی حضور تجهیزات برای ساخت این پاساژ هم به بازار و به این بافت تاریخی لطمه زیادی وارد می نماید.

از تلاش خبرنگاران و میراث دوستان تا تشکیل نشست هایی برای نجات بافت تاریخی «عودلاجان»
در بهمن سال ۹۰ برخی از خبرنگاران، دوست داران میراث فرهنگی و علاقه مندان به این حوزه برای نجات بافت تاریخی تهران همچون «عودلاجان» به شهرداری تهران نامه می نویسند.
در بخشی از این نامه آمده است: «کهن ترین و اصیل ترین شکل حیات اجتماعی و شهری در تهران بزرگ، در ارتباط با محدوده ی مناطق ۱۱ و ۱۲ و محله های کهنی مانند عودلاجان، سنگلج، بازار، چالمیدان و دولت می باشد. آیا شهرداری خویش را متعهد به حفظ اصالت اجتماعی این محله ها می داند یا خیر؟ اگر پاسخ مثبت است، مجوزهای مختلف شهرداری های این مناطق به منظور توسعه‌ی واحدهای تجاری و پیش روی بازار در محله های مسکونی چه توجیهی دارد؟
یکی از برنامه های مفید و ستودنی جنابعالی در شهرداری تهران، موکول کردن همه ی پروژه های شهری به تهیه ی پیوست اجتماعی و ارزیابی تأثیرات فرهنگی و اجتماعی این پروژه هاست. آیا در مورد بافت تاریخی تهران و ساخت وسازهای بسیار گسترده ی تجاری در این محدوده، پیوست اجتماعی تهیه شده است؟ در این صورت نتیجه ی ارزیابی ها چه بوده و آیا ملاک عمل قرار گرفته است یا نه؟ خصوصا در محدوده ی منطقه ی ۱۲ و محله ی ۲۰۰ ساله ی عودلاجان که شهرداری به طرق مختلف، همچون با عرضه ی مشوق های متعدد و نصب پلاکارد و پخش آگهی، مالکان خانه های قدیمی را به تخریب خانه ها و بلندمرتبه سازی تشویق می کند، نتیجه ی ارزیابی های اجتماعی چه بوده است؟»
متن کامل این نامه را می توانید در این لینک بخوانید.
همینطور برخی کارشناسان حوزه ی میراث فرهنگی، اعضای ایکوم ایران، برخی ساکنان محله ی عودلاجان و اعضای دفتر تسهیل گری این بافت تاریخی در نشستی با نام «عودلاجان از منظر تصویر» که سی ام بهمن ۹۰ برگزار شده، به بررسی وضعیت بافت تاریخی «عودلاجان» و عرضه راه کارهایی برای آن می پردازند. در این جلسه مطرح می شود که عودلاجان زیر غبار بی توجهی پنهان شده است طرح سامان دهی عودلاجان پشت در کمیسیون ماده ی ۵ مانده است. همینطور گفته می شود که طرح پیشنهادی این گروه برپایه ساختار تعیین شده این است که بازارچه ی «عودلاجان» و گذر آن بعنوان گذر فرهنگ و هنر ایرانی سامان دهی شود و گذر امامزاده یحیی با ۱۲۰۰ سال قدمت، گذر سیاحت و زیارت باشد.

طرح ساماندهی بافت تاریخی «عودلاجان» چه دردی را دوا می کند؟
در ۳۱ اردیبهشت سال ۹۱ هم در مراسم بزرگداشت روز جهانی موزه، احمد مسجدجامعی ـ عضو شورای اسلامی شهر تهران در بخشی از گفت وگوهای خود اعلام می کند: از سوم خردادماه (سال ۹۱) مقرر است با خواست و همکاری مردم محدوده ی عودلاجان، در این بافت تاریخی کار ایجاد موزه ـ شهر را آغاز نماییم. امیدواریم کاری که انجام می شود به صورت شتاب زده نباشد تا ظرفیت و تجربه ی بازسازی یک موزه ـ شهر را در تهران ایجاد نماییم.
بر همین مبنا دهمین کارگاه هم اندیشی فرهنگی - تاریخی با محوریت تهران شناسی با مبحث «شهر ـ موزه ی عودلاجان» چهارم خردادماه سال ۹۰ با مشارکت دفتر توسعه‌ی محلی عودلاجان، کمیته ملی موزه های ایران (ایکوم) و سایت فرهنگی «کافه تهرون»با حضور احمد مسجدجامعی - عضو شورای اسلامی شهر تهران در دفتر کمیته ی ملی موزه های ایران (ایکوم) برگزار می گردد.
مسجدجامعی در این کارگاه می گوید: درباره ی آغاز مرمت بازارچه ی عودلاجان و بافت آن با همکاری سازمان میراث فرهنگی، شهرداری منطقه ی ۱۲ و اهالی محل، می گوید: نوع مرمت بازارچه به روش راسته ی مروی نیست، بلکه هدف، احیا و مرمت فضای قدیمی و کهن محله است. مرمت این بازارچه آغازی برای احیای «شهر ـ موزه ی عودلاجان» است.
پس از آن تصمیم بر این می شود که کاربری های مغازه های «عودلاجان» را تغییر کاربری دهند.
بر همین اساس، حمیده توسلی- مدیر دفتر توسعه‌ی محلی عودلاجان سی ام مرداد ۹۱، این خبر را به ایسنا اعلام می کند و می گوید: برپایه توافق نامه ای بین شهرداری، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران و کسبه ی بازارچه ی عودلاجان و با حضور احمد مسجدجامعی ـ عضو شورای اسلامی شهر تهران ـ به امضا رسید، سه طرف قرارداد، مبلغی را به صورت یکسان برای مرمت بازارچه هزینه می کنند و در مقابل، کسبه ی بازارچه تعهد داده اند که شغل خویش را به خرید و فروش کالاهای فرهنگی تغییر دهند تا رونق اقتصادی در این منطقه در شأن یک مرکز تاریخی و گردشگری باشد. همینطور اداره ی میراث فرهنگی و شهرداری تهران تعهد کرده اند تا در قالب قوانین به کسبه کمک کنند تا از نظر هزینه های زیرساختی و کف، تخفیف هایی برای گرفتن مجوز و عوارض داشته باشند و مغازه های خویش را بتوانند مرمت کنند. هدف از انعقاد تفاهمنامه با دیگر ارگان ها، احیای ارزش های تاریخی ـ فرهنگی محله ی عودلاجان با ۳۰۰ سال قدمت است و با این کار، رونق اقتصادی برای محله ایجاد می شود، چون این محله در نزدیکی بازار تهران، در راسته ی بازارچه ی «عودلاجان» و پشت کوچه ی مروی یکی از نقاط پراهمیت منطقه است.
سپس در ۱۱ شهریور سال ۹۱، محمدحسین فرمهینی فراهانی-مدیرکل وقت میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران به ایسنا، خبر می دهد: تا چند روز آینده بخش عمده ی مرمت بازارچه ی عودلاجان تمام می شود. در این راستا، با مشارکت کسبه ی محل و شهرداری منطقه، بخش هایی که به بناهای تاریخی محدوده ی «عودلاجان» مربوط است، توسط اداره ی میراث فرهنگی مرمت می شود و اقداماتی که با مدیریت شهری در این محدوده ی تاریخی ارتباط دارد، توسط شهرداری انجام می شود و برپایه تفاهمنامه ی بسته شده، شهرداری و اداره ی میراث فرهنگی تهران هریک ۳۰ درصد از اعتبار مرمت و بازسازی این محدوده را می پردازند و ۴۰ درصد دیگر توسط کسبه پرداخت می شود. همینطور برپایه شان و منزلت این محدوده، کاربری های مغازه های این منطقه انتخاب می شوند و در اینباره اداره ی میراث فرهنگی ترجیح می دهد در بازارچه ی «عودلاجان» کالاهایی که به آداب و رسوم گذشته ی ایرانیان، بویژه شهر تهران مربوط هستند، فروخته شوند.
اواخر دیماه سال ۹۱، چمران-ریاست وقت شورای اسلامی شهر تهران و احمد مسجدجامعی، علی محمدنژاد شهردار منطقه ۱۲، فراهانی ریاست سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران از «عودلاجان» بازدید می کنند و در این بازدید روند احیاء محله قدیمی عودلاجان بررسی می شود.
محمدنژاد شهردار منطقه ۱۲ تهران در حاشیه این بازدید ضمن اشاره به سیاست های کلان شهرداری تهران در خصوص احیاء بافت های تاریخی می گوید: در همین راستا شهرداری این منطقه با همکاری سازمان میراث فرهنگی استان تهران و همینطور مشارکت شهروندان و اهالی محل مبادرت به بازسازی و احیاء بازارچه تاریخی عودلاجان به طول ۴۵۰ متر و به دنبال آن احیاء این محله قدیمی و پرارزش نموده است. هم اکنون ۲۰۰ متر از این مسیر آماده ی بهره برداری است و امید است تا ۶ ماه نخست سال ۹۲ این بازسازی به پایان برسد.
و در خرداد سال ۹۲ محسن علمدار- کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران از پیشرفت فیزیکی ۹۰ درصدی فاز نخست طرح سامان دهی و تجدید حیات بازار تاریخی عودلاجان به ایسنا خبر می دهد.
علمدار ضمن اشاره به رویکرد اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران برای تبدیل بافت تاریخی عودلاجان به «شهر- موزه» اظهار می کند: در این طرح تا کنون، از آغاز خیابان ۱۵ خرداد تا ابتدای کوچه ی «حکیم» عملیات سامان دهی انجام شده است و حالا منتظر انجام تعهدات شهرداری منطقه برای بحث تأسیسات شهری و کف سازی محوطه هستیم تا سپس ۱۰ درصد باقی مانده ی تعهدات اداره ی میراث فرهنگی تهران را به پایان برسانیم.

این طرح هم نیمه کاره رها می شود!
در آذرماه سال ۹۲ و در روزهایی که به نظر می رسید طرح ساماندهی بازارچه و بافت تاریخی «عودلاجان» نیمه کاره رها شده، محمدابرهیم لاریجانی رئیس سابق اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، از این منطقه بازدید می کند و با گذر از بازارچه «عودلاجان» می گوید: در زمان مدیریتم در اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، دو سال سعی کردیم تا با شهرداری به تفاهم برسیم و با قبول مسئولیت ۳۰ درصد سازمان میراث فرهنگی، ۴۰ درصد شهرداری و ۳۰ درصد اهالی بازارچه ی عودلاجان، این محوطه را مرمت نماییم. هرچند پیگیری ها در زمان رئیس بعدی اداره ی میراث فرهنگی استان تهران نتیجه داد، اما قصد داشتیم که همه ی محدوده این طرح را پوشش دهد هرچند این اقدام میلیاردها تومان پول می خواهد تا همه ی ۱۴۰ هکتار بافت تاریخی عودلاجان به صورت کامل مرمت و سامان دهی شود. همینطور قرار بود محدوده ی عودلاجان از شرق به غرب به صورت کامل، مسقف و سامان دهی شود تا تحرک و رونق در بافت ایجاد شود. بعلاوه قصد داشتیم انگیزه ی مردم به منظور زندگی و داد و ستد در این بافت را افزایش دهیم.
این پروژه که قرار بود ۲۵ ماهه به پایان برسد، نیمه کاره رها شده بود چونکه وعده ها و طرح ها برای ساماندهی «عودلاجان» در گرو بودجه ای بود که همیشه میراث فرهنگی کمبود آنرا داشت و خیلی از بافت های تاریخی در گرو همین کمبود بودجه از دست رفتند. در این میان تنها کسانی که هرروز زیان آنرا می دیدند، کسبه بازارچه «عودلاجان» بودند چونکه مرمت این بازارچه ناقص بود و فقط به ایجاد چند سقف به صورت گنبد و عملیات کف سازی به شکل ناقص در محدوده ای بین خیابان ۱۵ خرداد تا سر کوچه ی حاجی ها، حدود ۵۰ متر انجام شده بود و همین مبحث سبب شده بود هیچ کدام از کسبه در این زمان نتوانند مغازه های خویش را باز کنند.



مدیران جدید می توانند روند ساماندهی «عودلاجان» را به اتمام برسانند؟
در روزهایی که بافت تاریخی و هویتی تهران به انتظار عملی شدن وعده ها نشسته بود، یک امید و شانس جدید برای زنده ماندن آن جرقه زد و آن حضور یکی از اعضای پیشین شورای شهر تهران در بالاترین پست این سازمان است، یعنی سپرده شدن ریاست سازمان میراث فرهنگی به دست محمدعلی نجفی بود. اما آیا بافت تاریخی تهران می توانست به حضور محمدعلی نجفی در این سازمان و اقدامات او برای نجات بافت های تاریخی، بویژه «عودلاجان» امیدوار باشد؟
در ابتدای این تغییرات در اداره میراث فرهنگی و گردشگری (۱۳ آذر ۹۲)، رجبعلی خسروآبادی-مدیر جدید اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، در صبحانه کاری اش در بافت «عودلاجان» از بازگرداندن محمدحسین فرمهینی فراهانی - مدیر پیشین اداره کل میراث فرهنگی - بعنوان مدیر پروژه ی سامان دهی بافت تاریخی عودلاجان خبر می دهد.
خسروآبادی دلیل این تصمیم گیری را سبب و بانی بودن فراهانی در آغاز شدن پروژه ی سامان دهی بافت تاریخی عودلاجان می داند و می گوید: فراهانی موظف است تا یک هفته ی دیگر، کارهای خویش را زمان بندی و میزان اعتبار مورد نیاز برای این پروژه را اعلام نماید. تغییرات مدیریتی زیاد سبب توقف کار سامان دهی بافت تاریخی عودلاجان شده است. حالا باید موانع از سر راه برداشته شوند تا کارها با سرعت بیشتری انجام شوند. هر کسی این فرزند را زاییده است باید خودش آنرا بزرگ کند. حالا دنبال مقصر در پروژه ی سامان دهی بافت تاریخی عودلاجان نیستیم بلکه درحال پیدا کردن راهکارهای مناسب برای این پروژه هستیم تا نمایندگان تام الاختیار با بررسی شرایط بتوانند همه چیز را مشخص کنند.
فردی که بعنوان مدیر پروژه ی سامان دهی بافت تاریخی عودلاجان منصوب شده، کسی است که در مدت دو سال حضور در پست مدیریت استان تهران، مجوز تخریب سرای افشار را در محدوده ی کاخ گلستان و ساخت مجتمع تجاری در حیاط بنای تاریخی عین الدوله را صادر کرد و همینطور پروژه ی سامان دهی «عودلاجان» را آغاز کرد، ولی در مدت معین آنرا به پایان نرساند.
در این نشست که نمایندگانی از کسبه بازار «عودلاجان» و کارشناسان شهراداری در آن حضور داشتند، مسائلی که در روند ساماندهی «عودلاجان» اشکالاتی بوجود آورده و آنرا متوقف نموده، بررسی می شود.
توسلی- مدیر دفتر تسهیل گری بافت تاریخی عودلاجان درباره روند طرح ساماندهی «عودلاجان» می گوید: سازمان میراث فرهنگی وقتی این پروژه را برعهده گرفت ۵ / ۱ میلیارد تومان اعتبار برای آن در نظر گرفت و بعد از مدتی اعلام نمود که ۷۰۰میلیون تومان از این اعتبار خرج شده است قرار شد بقیه ی کارها با پول کسبه صورت گیرد. از زمان آغاز کار یعنی حدود ۵ / ۱ سال پیش، کسبه ی بازارچه نتوانستند کاسبی کنند و وقفه ای که در این میان در سامان دهی بازارچه رخ داد اعتماد کسبه را به صورت کامل از بین برد.
حیدری- نماینده ی کسبه ی بازارچه ی عودلاجان هم اظهار می کند: این پروژه ی مشارکتی باید با طمأنینه همراه باشد و از طرفی باید به این قضیه توجه گردد که وضعیت مالی و معیشتی کسبه در عودلاجان مبتلا به اختلال شده است. کسبه باید ۵ / ۱ میلیارد تومان سهم خویش را برای سامان دهی این بازارچه بپردازند در حالیکه پرداخت این پول برای آنها بسیار سنگین است. تا کنون موفق شده ایم ۱۶۱ میلیون تومان برای این طرح جمع نماییم. از اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران تقاضا دارم در صورت امکان، یک بانک را به کسبه معرفی کنند تا آنها بتوانند با گرفتن وام، سهم خویش را بپردازند. کارشناسان میراث فرهنگی وقتی درحال تهیه ی طرح این پروژه بودند بازار تبریز را به ما نشان دادند و گفتند که عودلاجان مانند بازار تبریز می شود. ما می دانیم که این اتفاق نمی افتد، اما می خواهیم دست کم قدری وضعیت در این بازارچه بهتر شود. همینطور مدتی این بحث مطرح بود که عودلاجان به شهر - موزه تبدیل گردد که بطور قطع به علت زیاد بودن هزینه ها این امکان وجود ندارد، اما ما می خواهیم در صورت امکان، چیزی که درخور این بافت تاریخی است برای آن ایجاد شود.
در این میان مشاور اجرایی شهردار منطقه ی ۱۲ تهران معتقد است: مشکل اصلی در احیای «عودلاجان» اختلاف دیدگاه در کار این سه ضلع مشارکت کننده است، نگاه شهرداری به بافت های تاریخی درآمدزایی و سازمان میراث فرهنگی، حفظ دستاوردهاست. در این میان، کسانی که سودی نمی برند کار را به حال خود رها می کنند. حال اگر مناطق ۱۱ و ۱۲ تهران را از شهر جدا نماییم بیشتر از چهار درصد بناهای تاریخی در کل شهر دیگر وجود ندارند. ما در بافت مرکزی شهر به واسطه ی اختلاف دیدگاه موجود، عرصه های وسیع بدون استفاده ای را داریم که برای شهر معضل شده اند. یکی از ردیف های اعتباری شهرداری احیای بافت های تاریخی است که اگر بتوان زود دست به کار شد برای سال آینده می توانیم بودجه ی خوبی در این حوزه بگیریم و مأموریت خویش را انجام دهیم. اگر درآمدزایی در بافت تاریخی عودلاجان برای همه جا بیفتد دیگر کسی این تصمیم را نمی گیرد که خانه اش را به انبار تبدیل کند و خودش در جایی دیگر مستاجر شود.
رجبعلی خسروآبادی هم در سخنانی می گوید: قبرستان را به فرهنگسرا تبدیل کردم احیای عودلاجان که دیگر کاری ندارد. در هشت روز گذشته هر کسی به من رسید گفت بیچاره می شوی. کسی به من تبریک نگفت، اما من به سامان دهی بناها و بافت های تاریخی تهران امیدوارم. اگر ادبیات سه ضلع سامان دهی بافت تاریخی عودلاجان را به هم نزدیک نکنیم کارها پیش نمی رود، راه این است که کار را جلو ببریم، اما نباید زرنگی نماییم. اگر بتوان از شهرداری در بحث گرفتن تسهیلات بانکی کمک گرفت و به کسبه وام داد یک کار خوب در این حوزه کرده ایم.
اما جلسات برای اتمام طرح ساماندهی «عودلاجان ادامه داشت و در دومین صبحانه کاری مدیر جدید اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران ۲۷ آذر ۹۲ در بافت تاریخی «عودلاجان» بار دیگر به بررسی اقداماتی که می توانست به احیای «عودلاجان» و ساماندهی آن کمک کنند، می پردازند.
در این نشست محمدحسین فرمهینی فراهان- مدیر جدید پروژه ی سامان دهی بافت تاریخی عودلاجان با اشاره به اینکه اولین هدف ما، بازگرداندن پویایی به بازار بوده است، می گوید: گوش به حرف کسی نمی دهیم و کار خویش را می نماییم. در انتها این پروژه، شهر - موزه ی تهران در این منطقه ایجاد می شود تا هر کسی دوست دارد به تاریخی ترین نقاط تهران وارد شود این منطقه را انتخاب نماید. تا کنون بیشتر از ۷۰۰ میلیون تومان برای این پروژه هزینه کرده ایم. شهرداری و کسبه ی بازار هم باید هزینه ای را در همین اندازه که در واقع، یک سهم ۳۳ درصدی است پرداخت کنند تا بتوانیم فاز نخست پروژه را به پایان برسانیم.
و این دفعه خسروآبادی که امیدوار بود فاز یک این پروژه تا دهه ی فجر سال ۹۲ افتتاح شود، بیان می کند: اسم این منطقه، بازارچه ی عودلاجان است، یعنی کسبه ای هستند که روزی خویش را از اینجا درمی آورند. چند سال پیش، بازار تبریز با دو ضلع مردم و میراث فرهنگی مرمت شد و بیشتر از ۹۰ درصد هزینه ها را کسبه ی بازار پرداخت کردند. آن پروژه، یک پروژه ی نمونه در سطح کشور شد که همیشه مثال زده می شود. نقش شهرداری را در این پروژه بسیار موثر است اما ضلع سوم که میراث فرهنگی است تأثیرگذاری چندانی ندارد؛ ولی اگر باشد بد نیست. در واقع میراث فرهنگی متولی این بخش است و تکالیفی دارد و مشکلاتی را که پیش می آید باید کالبدشکافی کند.
این در حالی بود که فرهاد افشار-مشاور اجرایی شهردار منطقه ی ۱۲ تهران سهم شهرداری از پروژه ی سامان دهی بافت تاریخی «عودلاجان» را بحث احیای بافت تاریخی و پویا کردن بازار در اسناد فرادستی شهرداری می داند و می گوید: بطور قطع شهرداری فراتر از سهم ۳۳ درصد خود در این پروژه سرمایه گذاری می نماید. هرچند اگر بخواهیم آورده های شهرداری را در این پروژه داشته باشیم، خیلی بیشتر از این حرف هاست. همینطور انتظار داریم، میراث فرهنگی در جایگاه تصمیم گیری، بیشتر به این پروژه بپردازد. چیزی که برای ما اهمیت دارد همفکری چند دستگاه با یکدیگر و ایجاد حس تعلق میان مردم است. نباید نگاه متراژ و رقمی برای این پروژه داشته باشیم.
در حالی نماینده ی شهرداری منطقه ی ۱۲ می گوید که نباید نگاه متراژ و رقمی به این پروژه داشت که کسبه ی بازارچه ی عودلاجان بیشتر از یک سال است که مغازه های شان را بسته اند و برای پرداخت سهم ۳۳ درصد خود با هدف مرمت بازارچه، باید وام های میلیونی بگیرند و البته بیشتر از آنرا به بانکها پس بدهند.
یکی دیگر از نمایندگان با ارزیابی وضعیت پیش آمده در بازارچه «عودلاجان» که بخش هایی از آن هنوز افتتاح نشده و درحال تخریب است. کارتن خواب ها بخش هایی از دیواره ها را سیاه کرده اند و حتی بخش هایی از در و دیوارها خود به خود درحال خراب شدن است. از خسروآبادی می پرسد: آیا با این شرایط می توانید تا ۲۲ بهمن فاز نخست بازارچه را افتتاح کنید در حالیکه حتی شاید کف سازی پروژه هم تا آن زمان کامل نشود؟!
و خسروآبادی در پاسخ به این نمایندگان می گوید: از امروز، چنین توقع هایی را از مدیر پروژه ی عودلاجان یعنی آقای فراهانی داشته باشیم. همه توقع داریم زمانی که بازارچه به راه افتاد، هیچ کدام از این معایب در آن نباشد ما مرمت می نماییم تا به مردم نشان دهیم چنین کارهایی سبب ارتقا، سودآوری، آسایش و امنیت است. من مرمتگر نیستم و ضرورتی ندارد که چنین کاری را بلد باشم. من کارشناس هم نیستم، چون اگر قرار باشد من کار کارشناسی انجام دهم پس کارشناس چه کاری انجام دهد. معتقدم تقوای من در این قضیه، تقوای گریز نیست؛ اما با این حال، معتقدم هیچ بن بستی در کارها وجود ندارد.
این گفت وگوها امید را بیشتر از پیش برای زنده ماندن «عودلاجان» زنده نگه می داشت غافل از آن که منطقه تاریخی ای همچون «عودلاجان» برای زنده ماندن واقعا نیازمند احیا و جان بخشی باردیگر بود نه وصل و پینه کردن خرابه هایش برای پوشاندن وضعیت وخیمش؛ این احیا هم نیازمند بودجه و همکاری ارگان های متولی بود.
سپس ۲۵ دیماه ۹۲، خسروآبادی در صبحانه ی کاری ای که با خبرنگاران داشت، با بیان اینکه مقرر است فاز نخست مرمت و سامان دهی بافت تاریخی «عودلاجان» به مناسبت دهه ی فجر ۲۲ بهمن ماه افتتاح شود، به مسائل دیگری مانند نداشتن بودجه و طرح برای ادامه ی این پروژه اشاره نمود که این پرسش به وجود آمد: طرح مرمت بزرگ ترین بافت تاریخی پایتخت در همین نقطه متوقف خواهد شد؟
خسروآبادی در پاسخ به این پرسش بیان می کند: اجرای بخش بعدی این پروژه به تهیه ی طرح برای بافت تاریخی «عودلاجان» بستگی دارد. انجام برخی کارها، زمان می برد و این زمان، بودجه صرف می کند. بودجه ی دولت هم سالانه تعیین می شود. برای پروژه ی «عودلاجان» ۵ / ۱ میلیارد تومان بودجه دادند که ۷۰۰ میلیون تومان آن خرج شد؛ ولی حالا دیگر پولی وجود ندارد و این بودجه ها هم محدوده های زمانی دارند. همینطور رفتن فایده ای ندارد؛ هر طرحی ملزوماتی دارد و نخستین ملزومات این طرح، حفاظت کالبدی و غیرکالبدی است. نمی گویم کار متوقف می شود، شکل آن از اجرا به طراحی منتقل می شود.
بازارچه ی «عودلاجان» که قرار بود ۲۲ بهمن ماه به قول مسئولان افتتاح شود، ۴۴۰ متر درازا دارد که از کوچه ی پرتوی تا خیابان ۱۵ خرداد تهران را دربرمی گیرد و قرار بوده بازارچه ی سرپوشیده قدیمی عودلاجان هم احیا شود. آیا افتتاح فاز نخست احیای این بافت تاریخی تا ماه بعد امکان داشت؟ در کنار راه اندازی دو طاقی که به واسطه ساخت دیواری یک متری در کنار بانک سپه عقب افتاده بود، علاوه بر کف بازارچه که کار سامان دهی آن برعهده ی شهرداری بود، اداره هایی مانند برق، آب و گاز در تأمین امکانات بازارچه آنقدر امروز و فردا می کردند که اگر در دیماه هم این سه سازمان می توانستند امکانات مورد نیاز منطقه را تأمین کنند، به قول مسئولان شهرداری، دست کم دوماه برای کف سازی زمان نیاز بود.
اول بهمن ۹۲ دیوار یک متری که مانع ادامه یافتن پروژه ی سامان دهی بازارچه ی تاریخی عودلاجان شده است، تخریب شد.
ساسان کبیرنیا - دستیار پیمانکار پروژه ی سامان دهی بازارچه ی عودلاجان - در اینباره به ایسنا می گوید: با تخریب این دیوار که از چندماه پیش مانع ادامه ی کار پروژه شده بود، تا یک ماه دیگر می توانیم برپایه تعهدمان، دو طاق باقی مانده از بازارچه ی عودلاجان را بسازیم.
این در شرایطی است که پیمانکاران برای ایجاد طاق ها و کف سازی بازارچه، زمانی بیشتر از یک ماه را می خواهند و اتمام فاز نخست مرمت بازارچه عودلاجان تا ۲۲ بهمن بعید به نظر می آید.
در همان روزها یکی از کسبه ی محل درباره ی مشکلاتی که مردم منطقه با این پروژه دارند، اظهار می کند: از حدود دو سال پیش، هیچ کدام از کسبه نتوانسته اند مغازه های شان را برای خرید و فروش باز کنند. از طرفی، اداره ی دارایی از ما مالیات می گیرد و می گوید به ما ربطی ندارد که شما نتوانسته اید کاری انجام دهید! اگر بامداد زود کسی از محدوده ی بازارچه عبور کند، وضعیت نابسامان آنرا می بیند؛ معتادان شب ها این منطقه را پاتوق خود می کنند و حتی با روشن کردن آتش، دیواره های تازه مرمت شده را سیاه کرده اند. اینجا به نگهبان هم نیاز دارد، اما متأسفانه کسی به فکر انجام این کار نیست.
روز موعود فرامی رسد، ۲۲ بهمن سال ۹۲ است روزی که قرار بود همزمان با سالگرد افتخارآفرینی مردم ایران، وعده ی مدیران محقق شود و بخشی از بافت تاریخی عودلاجان در تهران به بهره برداری برسد تا مغازه داران این منطقه بتوانند قدری از صدمه هایی را که در ۵ / ۱ سال قبل از نظر اقتصادی به آنها وارد شده است، جبران کنند و در کنار آن گردشگران هم به این بافت تاریخی بیایند، اما...
خسروآبادی-مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران- در اینباره به خبرنگار ایسنا می گوید: در جلسه ای که هفته ی پیش با حضور نمایندگان چهار بخش پروژه ی سامان دهی بافت تاریخی عودلاجان برگزار شد، مشکلات موجود برای سامان دهی بازارچه ی عودلاجان بررسی شدند؛ اما هنوز برخی ابهام ها در زمینه ی به نتیجه رسیدن این پروژه وجود دارند. در آن جلسه، وضعیت ساخت و نصب ورودی مغازه ها مشخص شد. همینطور بحث هایی درباره ی مالیات کسبه ای که از حدود یک سال قبل از مغازه های شان هیچ درآمدی نداشته اند، عنوان شد و این مورد همچنان در دست بررسی می باشد. قرار شده است، شهرداری با هماهنگی نیروی انتظامی، نیروهایی را برای محافظت از منطقه ی عودلاجان در شب قرار دهد. همینطور ابهام های موجود در پروژه ی سامان دهی بازارچه ی عودلاجان، مقرر است توسط کمیته ی فنی اداره ی میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران بررسی و درباره ی آنها تصمیم گیری شود و درباره مشکلات برای نصب پست های برق در بازارچه، مقرر است در جلسه ای که با شهردار منطقه ی ۱۲ برگزار می نماییم، آنها هم مسائل را بررسی نمایند و به نتیجه برسند.
قبرستان را به فرهنگسرا تبدیل کردم، احیای عودلاجان که دیگر کاری ندارد، این جمله را همان فردی گفته بود که استدلالش در خصوص این بود که «هر کسی این فرزند را زاییده است باید خودش آنرا بزرگ کند.»، حالا او هم عطای بازارچه عودلاجان را به لقایش بخشیده است.
قصه بازسازی بازاچه عودلاجان و سروسامان گرفتن کاسبان این بازارچه سر درازی داشته و بررسی تمامی اقدامات شکل گرفته در این حوزه در یک گزارش نمی گنجد، در گزارش بعدی به ادامه روند ساماندهی بازارچه عودلاجان در سالهای بعد تا امروز می پردازیم.



1400/11/25
08:36:34
5.0 / 5
897
تگهای خبر: تسهیلات , دستگاه , زندگی , سازمان
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)

تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
لطفا شما هم نظر دهید
= ۱ بعلاوه ۳