مروری بر اولین کنگره نویسندگان ایران
راستابلاگ: هفتاد و هفت سال پیش یعنی در تیرماه 1325، انجمن روابط فرهنگی ایران و اتحاد جماهیر شوروی حدود 80 نفر از نویسندگان، شاعران و ادیبان کشور را در باغ «خانه فرهنگ» گردهم آورد تا اولین کنگره نویسندگان ایران را تشکیل دهند.
به گزارش راستابلاگ به نقل از ایسنا، حدود پنج سال پس از حکومت رضاخانی و آزادی نسبی که در فضای کشور به وجود آمده بود، نویسندگان و شاعران با هدف یافتن راهکارهایی برای رهایی از سانسور و دفاع از حقوق صنفی خود، به تبادل نظر و رایزنی پرداختند. تقریباً پس از برگزاری کنگره بزرگداشت فردوسی در سال ۱۳۱۳ که گروه زیادی از شرق شناسان و پژوهشگران از سرتاسر جهان در آن شرکت کرده بودند، اولین کنگره نویسندگان ایران مهم ترین رویداد فرهنگی در سه دهه نخست قرن ۱۴ هجری شمسی بود.
در این تشکل ادبی- هنری برای نخستین بار نویسندگان و شاعران ایران با طرز تفکر و دیدگاه های مختلف و حتی مخالف و متضاد، در کنار هم نشستند و به بحث و تبادل نظر پرداختند؛ در این کنگره که به ریاست ملک الشعرا بهار، وزیر فرهنگ وقت اداره می شد، چهره هایی حضور داشتند که ضمن احترام به یکدیگر دیدگاه های خودرا عرضه و دیگران را نقد می کردند. در هیأت رئیسه آن هم نوگرایانی چون هدایت و نیما شرکت داشتند و هم کهن اندیشانی مثل حکمت و فروزانفر. این ترکیب نشان میدهد که چه گرایش های گوناگونی در کنگره گرد آمده بودند.
در این کنگره که با تمامی حواشی آن از ۴ تا ۱۲ تیر ۱۳۲۵ به طول انجامید، این افراد به عنوان سخنران و میهمان دعوت شدند: آذراغلی، اعتمادزاده، افراشته، عباس اقبال، جلال آل احمد، امینی، دانش بزرگ نیا، علی بزرگ نیا، ملک الشعرا بهار، ذبیح الله بهروز، بهمنیار، پژمان بختیاری، ابراهیم پورداوود، تقوی، فریدون توللی، دکتر جرجانی، جلی، جواهری، صادق چوبک، ابوالقاسم حالت، حبیب اللهی، مطیع الدوله حجازی، حشمت زاده، علی اصغر حکمت، فروغ حکمت، حمیدی شیرازی، دکتر پرویز ناتل خانلری، زهرا خانلری، دکتر خطیبی، علی اکبر دهخدا، رعدی آذرخشی، ژاله، حسین سمیعی ادیب السلطنه، فاطمه سیاح، دکتر شایگان، شکوهی، شمس، شهاب فردوسی، شهریار، منوچهر شیبانی، صبحی، صدارت، دکتر صورتگر، طاعتی، طباطبایی، احسان طبری، بزرگ علوی، پرتو علوی، دکتر علی آبادی، فرات، فروزانفر، فلسفی، فیاض، میرزا عبدالعظیم خان قریب، قهرمان، میرزا محمدخان قزوینی، کریم کشاورز، کمالی، کیا، گرگانی، گلچین، گنابادی، مهکامه محصص، مدرس رضوی، مژده، دکتر محمد معین، معینیان، رهی معیری، موید ثابتی، میلانی، علی ناصحی، سعید نفیسی، نواب صفا، عبدالحسین نوشین، نیما یوشیج، صادق هدایت، جلال الدین همایی و حبیب یغمایی.
شرکت کنندگان آثار خودرا خواندند و درباره ی ادبیات معاصر ایران گفت و گو کردند. ملک الشعرای بهار در نطق خود با اعلان اینکه «ایران به تصدیق دوست و دشمن، گاهواره هنرمندان و ادبا بوده و هست»، اظهار داشت: «هر وقت هنرهای زیبا، خاصه شعر و ادب، در این کشور از طرفی حمایت شده است، بی درنگ پهلوان ها و هنرمندهایی در این فن به وجود آمده و عالمی را حیران خود ساخته اند؛ یک روز این پشتیبانی از طرف دین و روز دیگر از جانب دولت و دربار به عمل می آمد، حالا روزهایی فرا رسیده است که بایستی این فن از جانب خود ملت حمایت شود و مردم دریابند که حیات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی آنها رهین زبان و ادبیات آن هاست و برای بقای شخصیت ملی و استقلال سیاسی خود باید از نویسندگان و گویندگان با علاقه و التهاب حمایت نمایند.» او در بخش دیگری از صحبت هایش افزود: «اگر مردم خود از ادبا و نویسندگان خویش حمایت نکنند و باز دیوانگانی پیدا شوند که بخواهند این حقیقت بارز و مسلم جهانی را انکار کنند و بگویند ملت شعر و ادب نمی خواهد، باید اعتراف کرد که ریشه ادبیات ما از این که هست باز هم خشک تر خواهد شد و آن ضربت کشنده که در دوره دیکتاتوری با کمال نفرت و خشم به پیکر ادب و صنعت و زبان ما وارد آمد بار دیگر تکرار خواهد شد.»
علی اصغر حکمت درباره ی «شعر فارسی در عصر معاصر» سخنرانی کرد و سخنرانی او با انتقاد احسان طبری، پرویز ناتل خانلری و عبدالحسین نوشین همراه شد. احسان طبری در انتقاد از او، اظهار داشت: «ایشان از سخنرانی خود استنتاج لازم را نکردند. ما در اینجا گرد نیامدیم تا فقط یک مجلس ادبی ترتیب دهیم. منظور ما از این اجتماع، مباحثه و مشاوره و استنتاج بود. ما می خواهیم وقتی این کنگره به انتها رسید هر کس که در آن شرکت کرد مفهوم روشنی از هنر داشته باشد و راه آینده خودرا بداند. در شعر فارسی تحولی هست. این تحول چیست؟ از کجا شروع شده؟ به کجا می رود؟ چگونه باید باشد؟» البته حکمت در پاسخ به این نقد اظهار داشت: «اما [درباره] این که اعتراض می کنند چرا از این مقال استنتاج نشده است، باید توجه بفرمایند که بنده در این مقال «مورخ» بوده ام نه «منتقد» و وظیفه مورخ نیست که اظهارنظر در کیفیت وقایع نماید. مورخ نباید از دایره امور واقع شده بیرون رود. این که کدام سبک خوب و کدام روش بد، کدام اسلوب صحیح و کدام سقیم است و چه رویه ای باید و بعداً متبع و چه روشی متروک گردد، این ها همه وظیفه شخص منتقد است. بنده هم وقت نداشتم و هم مامور نبودم و هم خودرا کوچکتر از آن می دانم که راهی را برای روش شعر و شاعری پیشنهاد نمایم. این سبک و روش را روح و دل شعرا به آنها الهام خواهد نمود و این طریقه را تحول امور اجتماعی و سیاسی مملکت استنتاج خواهدنمود.»
عبدالحسین نوشین نیز لزوم توجه به «امکان یا عدم امکان یک تحول اساسی در ادبیات ایران» را گوشزد کرد. پرویز خانلری کوشید باتوجه به تأثیر تحولات اجتماعی در تحول ادبی، تاریخچه ای تفصیلی از «نثر فارسی در دوره اخیر» به دست دهد که مقاله اش در نوع خود جدید و جالب بود. او در آخر نتیجه گرفت: «فقر عمومی و بی سوادی و جهل اکثریت ملت، استعداد هنری گروهی کثیر را در پرده‌ی اختفا نگه داشته، فشار استبداد و فقدان آزادی نیز در دوره گذشته … در پیشرفت ادبیات ما وقفه ای انداخت … اما در این چهارساله اخیر که آن فشار تا حدی برطرف شده با همه‌ی بدبختی ها و سختی ها و اضطراب هایی که نتیجه‌ی وضع جنگ و علل دیگر بوده است جنبشی تازه در ادبیات ایران دیده می شود.»
اما فاطمه سیاح (۱۳۲۶ – ۱۲۸۱)، نثر بدیع را خیلی ضعیف دانست و ضمن اشاره به تأثیر اشعار کلاسیک (در انتخاب موضوع، در توسل به نصیحت و اندرز، و در جنبه اخلاقی) بر ادبیات معاصر ایران، اظهار داشت: «فقدان سنن ملی نویسندگان ما را وادار می کند متوسل به سنن [ادبی] خارجی بشوند.» او سپس نقایص نثر معاصر فارسی را چنین برشمرد: «فقدان جهان بینی پخته و کامل که سبب پیدایش مشی های مختلفی در آثار یک نویسنده می شود» و «سستی ترکیب و تلفیق، فقدان وحدت دقیق کلیه اثر، و وجود حشو و زوائد غیرضروری».
علوی، متأثر از ادبیات شوروی، اعلام نمود: «باید در ادبیات هم نقشه داشت، چون نویسندگان، رهبران قوم اند و باید بدانند چطور و چگونه جامعه را رهبری نمایند … شعرا و نویسندگان باید خوانندگان جدید یعنی توده را بیابند.»
نیما یوشیج دیگر سخنران اولین کنگره نویسندگان ایران بود. او سخنان خودرا به روایتی دست اول از زندگی اش اختصاص داد. نیما در این محفل اظهار داشت: «من مخالف بسیار دارم و این را می دانم؛ من بطور روزمره دریافته ام مردم هم باید روزمره دریابند. این کیفیت تدریجی و نتیجه کار است. مخصوصاً بعضی اشعار مخصوص تر به خود من برای کسانی که حواس جمع در شاعری ندارند مبهم است.»
در این کنگره همین طور تعدادی به شعرخوانی پرداختند: نیما، ابوالقاسم حالت، رهی معیری، فریدون توللی، منوچهر شیبانی، احمد گلچین معانی، سرور محصص، اسماعیل نواب صفا، احمد حشمت زاده، عباس فرات، علی محمد مژده، علی معینیان، لطفعلی صورتگر، ذبیح بهروز، غلامعلی آذرخش، جواهری، شکوهی، افراشته و حبیب الهی.
در آخر قطعنامه ای به تصویب اعضای اولین کنگره نویسندگان ایران رسید، که متن آن بدین شرح است: «ادبیات ایران در ضمن قرون متمادی هماره از جنگ خیر و شر و پیکار یزدان و اهریمن سخن گفته، احساسات عالیه انسان دوستی و برابری ابنای بشر را در دل ها برانگیخته و از این رهگذر نه فقط در اخلاق و فرهنگ مردم ایران بلکه در ادبیات و مدنیت جهانی تاثیری بسزا و عمیق داشته است.
ادبیات معاصر نیز کم و بیش این وظیفه بزرگ، یعنی هدایت و تربیت مردم را انجام داده، در جنبش آزادی ایران سهم بزرگی به عهده گرفته، به ویژه عده ای از نویسندگان و شاعران در ضمن جنگ اخیر با اصولی که حریت و فضیلت و فرهنگ جهانی را مورد تهدید قرار داده بود به مبارزه برخاسته و خلق را آگاه ساختند.
مع هذا می توان اظهار داشت که نثر و نظم فعلی ایران چنان که از سخنرانی ها و مباحث کنگره برمی آید، وظایف دیگری در تقابل مردم ایران و جهانیان به عده دارد که باید در آینده انجام دهد. با در نظر گرفتن مراتب فوق:
۱. کنگره آرزومند است که نویسندگان ایران در نظم و نثر، سنت دیرین ادبیات فارسی، یعنی طرفداری از حق و عدالت و مخالفت با ستمگری و زشتی را پیروی نمایند و در آثار خود از آزادی و عدل و دانش و دفع خرافات هواخواهی نموده، پیکار بر ضد اصول و بقایای فاشیزم را موضوع بحث و تراوش فکر خود قرار دهند و به حمایت صلح جهانی و افکار بشردوستی و دموکراسی حقیقی برای ترقی و تعالی ایران کوشش کنند.
۲. کنگره آرزومند است که نویسندگان و شاعران به خلق روی آورند و بدون این که افراط روا دارند در جست وجوی اسلوب ها و سبک های جدیدی که ملایم و منطبق با زندگی فعلی باشد برآیند و انتقاد ادبی سالم و علمی را که شرط لازم پیدایش ادبیات بزرگ است، ترویج کنند.
۳. کنگره آرزومند است که مناسبات فرهنگی و ادبی موجود بین ملت ایران و تمام دموکراسی های ترقی خواه جهان، به خصوص اتحاد شوروی بیش از پیش استوار گشته، به نفع صلح و بشریت توسعه یابد.
۴. کنگره از هیات مدیره انجمن روابط فرهنگی ایران با اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی که انعقاد این کنگره از ابتکارات حسنه آن محسوب می شود، سپاسگزار است.
۵. کنگره تاسیس یک کمیسیون و تشکیلات موقتی که بنیاد اتحادیه گویندگان و نویسندگان ایران را پی ریزی کند، ضروری می داند و اجرای این منظور را هیات رییسه محول می نماید.»
منبع: سایت تاریخ ایرانی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب